Woensdagavond 22 januari, 20.00u (Het Pand, Onderbergen 1, Gent, Zaal Vermeylen)
Professor Francis Maes (auteur van Geschiedenis van de Russische muziek. Van Glinka tot Sjostakovitsj)
Russische muziek in de context van het Europese nationalisme
Is Rusland een natie of een imperium? De vraagt doorkruist elke analyse van het nationale zelfbeeld van Rusland en is niet eenduidig te beantwoorden. De spanning tussen de beide vormen van zelfdefinitie plaatst Rusland enigszins apart in het proces van de vorming van de Europese nationale staten.
Ook voor de ontwikkeling van de muziek heeft de vraag zijn belang. Het nationalisme in de negentiende-eeuwse muziek werd gestuurd door het politieke proces van de vorming van de Europese nationale staten. In dat proces waren twee tegengestelde dynamieken van kracht. Aan de ene kant was er het streven naar politieke unificatie. Volkeren of taalgroepen die voordien geen staatkundige eenheid hadden gekend streefden naar een overkoepelende nationale staat, gebaseerd op het principe van een gemeenschappelijke taal en cultuur. Dit proces was werkzaam in de Duitse eenmaking en in het Italiaanse risorgimento. Aan de andere kant leidde nationalisme tot een proces van desintegratie. De traditionele veelvolkerenstaten – het Ottomaanse en Habsburgse Rijk – vielen uit elkaar onder druk van de nationale verzuchtingen van de deelvolkeren. Beide processen hadden hun invloed op de geschiedenis van de muziek.
Voor Rusland was de situatie complexer. Het moderne nationalisme in Europese zin bestond er naast de dynamiek van het multi-etnische imperium. Voor de studie van de muziek betekent dit dat de beide processen en doelstellingen elkaar doorkruisten. In de moderne historiografie van de Russische muziek groeit de aandacht voor de definitie van beide dynamieken, die op een heel eigen wijze uitmondden in de stalinistische muzikale politiek. Onder de slogan “nationaal in vorm, socialistisch in inhoud” legde Stalin het Russische muzikale nationalisme van de negentiende eeuw op als norm voor de nationale culturen van het multi-etnische Sovjetrijk. De paradoxale overlapping tussen nationalisme en imperialisme was een cruciale factor in de muziekpolitiek van de Sovjet-Unie.